Μερικές πινελιές ελευθερίας για την Εκπαίδευση

Δε θα σταματήσω να το πιστεύω, να το γράφω και να το λέω. Οι κρατικιστικές αντιλήψεις για τη δημόσια "δωρεάν" (επί της ουσίας κρατική) "παιδεία" που επικράτησαν στην Ελλάδα είναι αυτές ακριβώς που χαντακώνουν εδώ και χρόνια τις προοπτικές των μαθητών που ανήκουν στα φτωχότερα κοινωνικά στρώματα. Που εξασφαλίζουν με σιγουριά ότι ο φτωχός μαθητής θα λάβει πολύ χειρότερης ποιότητας εφόδια σε σχέση με τον αντίστοιχο μαθητή του ιδιωτικού σχολείου. Σε μια εποχή που η υψηλής ποιότητας εκπαίδευση είναι το κυριότερο και το πιο θεαματικά αποτελεσματικό εργαλείο κοινωνικής κινητικότητας, εμείς επιμένουμε να συντελούμε στη διεύρυνση αυτών των ανισοτήτων!

Μια βασική φιλελεύθερη πρόταση για την παιδεία είναι η διατήρηση της δημόσιας χρηματοδότησής της, με την προσθήκη όμως δυνατότητας επιλογής σχολείου στους μαθητές και στους γονείς τους. Τα σχολεία γίνονται σε μεγάλο βαθμό ελεύθερα να διαμορφώσουν το πρόγραμμα σπουδών τους, να επιλέξουν τους καλύτερους καθηγητές και όχι αυτούς που τους στέλνει το Υπουργείο, ακόμα κι αν είναι τεμπέληδες ή απλώς ανίκανοι να επιτελέσουν το λειτούργημα του εκπαιδευτικού. Να επιλέξουν βιβλία, ώρες διδασκαλίας κάθε μαθήματος, να εισάγουν νέα μαθήματα και τεχνικές, να επιδιώξουν να γίνουν όσο το δυνατόν καλύτερα και να ανταποκρίνονται στις υψηλές απαιτήσεις μαθητών και γονέων. Ακόμα να διαμορφώσουν ευέλικτες διαδικασίες εκπαίδευσης αλλά και αξιολόγησης των μαθητών, σύμφωνα με τις προσωπικές τους ιδιαιτερότητες αλλά και τα προσωπικά τους χαρίσματα αφήνοντας πίσω μια και καλή το μοντέλο του σχολείου - Προκρούστη που ισχύει δυστυχώς παντού στη χώρα μας ακόμα και σήμερα. 

Παράλληλα με το διαδικαστικό σκέλος, η φιλελευθεροποίηση του εκπαιδευτικού συστήματος θα μπορέσει να συνδυαστεί και με ανάλογη φιλελευθεροποίηση στο ουσιαστικό σκέλος: θα είναι εύκολο να αποφευχθεί η κρατική κατήχηση, που αυτή τη στιγμή σε μεγάλο βαθμό επιτελούν τα σχολεία (είναι όλα αναγκασμένα να διδάσκουν την Ιστορία όπως την έχει εγκρίνει το ελληνικό κράτος, να διδάσκουν ανελλιπώς Θρησκευτικά από την τρίτη δημοτικού ως την τρίτη λυκείου, να μην διδάσκουν σεξουαλική αγωγή κτλ) Θα μπορέσουν να εμφανιστούν σχολεία που, χωρίς τα κρατικά βαρίδια, θα μπορούν να δημιουργήσουν ελεύθερους, και όχι υπάκουους πολίτες.

Επανέρχομαι τώρα στα πρακτικά θέματα.

Ένας από τους πιο αποτελεσματικούς τρόπους για να λειτουργήσει ένα τέτοιο σύστημα είναι τα λεγόμενα "κουπόνια εκπαίδευσης": Παίρνουμε το συνολικό ετήσιο κονδύλι που λαμβάνουν τα νηπιαγωγεία, δημοτικά, γυμνάσια και λύκεια, και αντί να αφήσουμε το Υπουργείο να το διαχειριστεί, το διαιρούμε δια το συνολικό αριθμό των μαθητών ηλικίας 5-18 χρονών και το μοιράζουμε με τη μορφή ειδικών κουπονιών που μπορούν να εισπραχθούν μόνο από τα σχολεία. Έπειτα οι μαθητές επιλέγουν όποιο σχολείο θελήσουν, πληρώνοντας τα δίδακτρα με αυτό το κουπόνι. Αντιλαμβανόμαστε όλοι ότι, λόγω του ανταγωνισμού η ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών θα εκτιναχθεί, αφού τα σχολεία, αν δεν προσλάβουν καλούς δασκάλους, αν δεν επενδύσουν σε καλές εγκαταστάσεις και καινοτόμα τεχνικά μέσα, θα μείνουν χωρίς  μαθητές και άρα χωρίς ... έσοδα. 

Από την άλλη αυτή η πρόταση συμφέρει εξαιρετικά, εκτός από τους φτωχότερους μαθητές που θα κερδίσουν τη δυνατότητα να πάνε σε καλύτερο σχολείο, και τους τόσους πολλούς και αξιόλογους εκπαιδευτικούς που αυτή τη στιγμή εργάζονται κακοπληρωμένοι σε φροντιστήρια, ενώ αντί γι' αυτούς κατέχουν οργανικές θέσεις στα δημόσια σχολεία άνθρωποι χωρίς μεταδοτικότητα και, όχι σπάνια, με ανεπαρκείς γνώσεις. Όλοι όσοι περάσαμε από δημόσιο σχολείο ξέρουν καλά τι εννοώ... Οι περιζήτητοι, μάλιστα, πολύ καλοί καθηγητές, θα μπορούν να αυξήσουν σημαντικά και τις αποδοχές τους.

Αυτή η πρόταση εφαρμόζεται σε αρκετές περιοχές του κόσμου, αλλά πιο εκτεταμένα στη Σουηδία και σε ορισμένες πολιτείες των ΗΠΑ. Στην Ελλάδα νομίζω ότι είναι επείγον να εφαρμοστεί άμεσα, έστω πιλοτικά, σε συγκεκριμένη περιοχή χωρίς γεωγραφικές δυσκολίες (δυσπρόσιτες και αραιοκατοικημένες περιοχές). Έπειτα ίσως μπορούν να βρεθούν ειδικές φόρμουλες που θα αυξάνουν την "εκπαιδευτική ελευθερία"ακόμα και σε αυτές τις περιοχές.

Προς το παρόν, δυστυχώς, η πρόταση υποστηρίζεται και προωθείται μόνο από δύο πολιτικά κόμματα, τη Δράση και τη Φιλελεύθερη Συμμαχία. Όσο κι αν μια τέτοια πρόταση φοβίζει τους γραφειοκράτες του υπουργείου παιδείας ή τους συνδικαλιστές της ΟΛΜΕ και της ΔΟΕ, νομίζω ότι δε θα πρέπει να συμβιβαστούμε αλλά αντιθέτως, να επιμείνουμε και να επενδύσουμε ως κοινωνία στη φιλελευθεροποίηση του εκπαιδευτικού συστήματος, στην πιο σημαντική μεταρρύθμιση και την πιο πλούσια παρακαταθήκη για τις επόμενες γενιές. 



edit: Εδώ μπορείτε να βρείτε το κατατοπιστικότατο άρθρο των Ν. Χαραλάμπους και Δ. Σταύρου (ο τελευταίος είναι και εκπαιδευτικός) που παρουσιάζει αναλυτικά και με παράθεση πολλών στοιχείων με ποιες μεθόδους μπορεί να λειτουργήσει ο διαχωρισμός της χρηματοδότησης από την παραγωγή των εκπαιδευτικών υπηρεσιών, που είναι και η κεντρική ιδέα της πρότασης.